Sztuka polska 5 Pozny barok rokoko i klasycyzm XVIII w

To piaty tom z osmiotomowej serii Sztuki polskiej poswieconej dziejom architektury, malarstwa, rzezby i rzemiosla artystycznego. Prezentuje barok, ktory w naszym kraju przypada na okres kontrreformacji i dlugoletnich wojen ze Szwecja, Rosja i Turcja. Mimo tych trudnych czasow powstalo wowczas wiele wspanialych kosciolow, palacow i dworow, ktore mozemy podziwiac do dzisiaj. Oto fragmenty rozdzialu "Panstwo, spoleczenstwo, kultura" Sztuka poznego baroku i klasycyzmu w Rzeczypospolitej, federacyjnym panstwie polsko-litewskim, przypadla na okres panowania dwoch krolow z saskiego rodu Wettinow, Augusta II (1697-1733) i Augusta III (1733-1763), oraz na trzydziestoletnie rzady Stanislawa Augusta (1764-1795). Choc zdobycie tronu przez Wettinow, ojca i syna, odbylo sie przez podwojne elekcje z naruszeniem prawa, to wskutek presji wojsk saskich i rosyjskich Polacy i Litwini musieli sie z tym wyborem pogodzic. August II, chcac osadzic w ksiestwie kurlandzkim swojego syna, wplatal Polske w dwudziestoletnia wojne sasko-szwedzko-rosyjska, nazwana wojna polnocna (1700-1721), ktora toczyla sie glownie na obszarach Rzeczypospolitej. Do kryzysu politycznego dolaczyl gleboki kryzys ekonomiczny, spowodowany wszelkimi mozliwymi kataklizmami: kleskami zywiolowymi, glodem, epidemiami,wyniszczeniem miast przez kontrybucje wojskowe i pozary. Korzystniejszy dla gospodarki i kultury w Rzeczypospolitej byl okres panowania Augusta III. Trzydziesci lat wzglednego spokoju pozwolilo nie tylko na odbudowe kraju i rozwoj gospodarczy, ale takze na przeprowadzenie pewnych reform, przede wszystkim w zakresie szkolnictwa. Inicjatyw reform nie podejmowal jednak August III, nazywany przez niektorych Gnusnym (w imieniu krola rzadzil minister Heinrich Brühl), lecz co swiatlejsi dostojnicy koscielni i senatorowie. Rzeczpospolita byla nadal wielkim panstwem, utracila wprawdzie lewobrzezna Ukraine (Zadnieprze), ale w 1699 roku odzyskala od Turkow Podole. Po wyludnieniu w okresie wojny polnocnej, kraj liczyl w 1720 roku niecale 6 milionow mieszkancow, jednak juz w roku 1772 liczba ludnosci wzrosla do ponad 11 milionow. Rzeczpospolita stanowila panstwo wielonarodowe, zamieszkale przez Polakow, Litwinow, Bialorusinow, Rusinow (Ukraincow), Niemcow, Szkotow, Zydow, Ormian, Tatarow. Polacy stanowili nie wiecej niz 40 % ludnosci. Byla to spolecznosc wielokulturowa i wielowyznaniowa. "Zlota wolnosc" byla prawnym przywilejem herbowej szlachty, a wiec najwyzej co dziesiatego mieszkanca panstwa. Nie wiecej niz 15 % stanowili ludzie co prawda wolni, ale bez praw obywatelskich, mieszkancy miast i miasteczek, rzemieslnicy, przedstawiciele roznych wolnych zawodow, wreszcie biedota miejska. Az 75% mieszkancow kraju to pozbawieni wolnosci osobistej i wlasnosci prywatnej chlopi panszczyzniani, traktowani jak niewolnicy, skrajnie eksploatowani, zyjacy w nedzy. W czasach saskich kulture stanu szlacheckiego charakteryzowalo duze zroznicowanie. Poziom europejski. Reprezentowaly jedynie waskie elity arystokracji. Zycie wyzszych sfer odznaczalo sie wyrafinowaniem, wiekszym niz w poprzednim stuleciu nastawieniem na wygody i przyjemnosci. Wazny stal sie styl zycia, podazanie za moda, posiadanie luksusowych przedmiotow. Czytajac owczesne pamietniki Krzysztofa Zawiszy wojewody minskiego lub Marcina Matuszewicza kasztelana brzesko-litewskiego trudno sie oprzec zdumieniu, ile pieniedzy, energii i zabiegow poswiecano na organizacje polowan, przyjec, zabaw, na rozkoszne spedzanie czasu wsrod luksusowych wnetrz i kunsztownych ogrodow. Panowie owczesni wiecej niz ich ojcowie przeznaczali czasu oraz srodkow materialnych na uswietnienie rezydencji, projektujac wspolnie ze swymi architektami palace i ogrody zgodne z najnowsza moda, zwlaszcza paryska. Dwory magnackie konkurowaly wystawnoscia z dworem krolewskim. Taka byla rezydencja Jana Klemensa Branickiego hetmana wielkiego koronnego w Bialymstoku, nazywana juz wowczas "polskim Wersalem".