Synderesis et conscientia

Publikacja poswiecona jest zagadnieniu sumienia. Przedstawia dochodzenie do koncepcji sumienia ogolnego i szczegolowego od czasow Sokratesa az do czasow nam wspolczesnych. Omawia i podkresla znaczenie podmiotowej normy moralnej, jaka jest pierwsza zasada ludzkiego postepowania: czyn dobro, unikaj zla. Sumienie, inaczej mowiac, jest sklonnoscia naturalna intelektu do dobra. Te zdolnosc intelektu nazywamy syndereza. Ona wlasnie sklania nas ku dobru, a "trzyma" z dala od zla... O ile, rzecz jasna, czlowiek podejmie "wyzwanie", jakim jest dla niego usprawnianie w sobie stale i ciagle naturalnych zdolnosci, w tym takze tej. Publikacja niezwykle wazna w czasach ogolnego kryzysu moralnego, bo zwraca uwage na strukture czlowieka i jej wewnetrzny porzadek. Podkresla rozumnosc istoty ludzkiej i jej wolnosc. Rozumnosc i wolnosc jako elementy istotowe struktury ludzkiej wyrozniaja czlowieka sposrod stworzen tego swiata, niejako przenosza go powyzej doczesnosci, odnosza do porzadku wiecznego istnienia, kieruja ku Bogu, sytuuja posrod bytow osobowych, jakimi sa Aniolowie i Osoby Trojcy Swietej. Czlowiek, wspolstanowiony przez dusze, ktorej wladzami sa wlasnie intelekt i wola, moze ich co prawda nie uzywac, nie byc swiadomym dysponowania nimi i poslugiwania sie nimi, ale one stanowia jego wyposazenie i decyduja o jego czlowieczenstwie. Konkretny czlowiek nie moze pozbyc sie swego czlowieczenstwa, swej istoty, ale moze sie czlowieczenstwu sprzeniewierzyc, mowiac literacko moze dopuscic dominowanie w sobie tego, co w nim ze zwierzecej bestii. Mowimy wtedy zarowno o zezwierzeceniu czlowieka, jak i - nazywajac poszczegolne akty ludzkiego dzialania - postepowaniu nieuporzadkowanym, a wiec takim, ktore zaprzecza wewnetrznemu porzadkowi struktury ludzkiej. Innymi slowy nazywamy nieuporzadkowanymi te zachowania ludzkie, ktore abstrahuja od wewnetrznego porzadku w czlowieku, ktorego swoiscie pilnuje, i na ktorego szczycie stoi intelekt i sumienie. Pomoca im sa wlasnie pierwsze zasady. Rozum ludzki posiada szczegolna zdolnosc odczytania i nauczenia sie pierwszych zasad bytowania i poznania, w swej funkcji rozumu praktycznego posiada zdolnosc uzyskania i sprawnego poslugiwania sie pierwsza zasada postepowania, roztropnoscia i sprawnoscia sztuki. Rzadko podkresla sie fakt zwiazku sumienia z wolnoscia czlowieka. Czlowiek tymczasem manifestuje swa wolnosc wlasnie poprzez postepowanie zgodne ze swym sumieniem. W tym sensie wiec wiernosc wlasnemu sumieniu jest podstawa ludzkiej wolnosci i autonomii.